Gdy szukasz głosu zaginionej opery: osobista opowieść z archiwów

Przypominam sobie ten moment, kiedy po raz pierwszy zanurzyłem się w zakamarkach starego archiwum w Warszawie. To był jak wejście do podwodnej głębi, gdzie czas zdaje się zatrzymać, a dźwięki przeszłości czekają, by je odkryć. Natrafiłem na zniszczony taśmowy zapis, a w nim – fragment opery, której nikt już nie pamiętał. Serce zabiło mi szybciej, bo choć taśma była uszkodzona jak starożytny dokument, technologia dawała nadzieję na odczytanie tych zaginionych głosów. Wtedy zrozumiałem, jak wielką wartość mają te zapomniane arcydzieła i jak technologia może być kluczem do ich odrodzenia.

Dlaczego zapomniane opery giną w cieniu? Statystyki, które nie kłamią

Patrząc na repertuar operowy z ostatnich dekad, trudno nie zauważyć, że wiele dzieł znika z afiszy szybciej, niż zdążysz o nich usłyszeć. Według najnowszych danych, zaledwie 20-30 oper pojawia się regularnie na scenach, podczas gdy w archiwach czeka setki zapomnianych, często niesłyszanych na żywo, utworów. Powód jest prosty: niskie zainteresowanie, brak nagrań i trudności w odtworzeniu partytur. Niektóre z nich są fragmentaryczne, zniszczone lub zapisane na formatach, które dziś brzmią jak starożytne hieroglify. To jakby próbować odczytać mapę skarbu z czasów piratów, ale bez klucza.

Chociaż z jednej strony to smutne, z drugiej – otwiera to pole do działania dla technologii, które mogą te dzieła uratować i pokazać szerszej publiczności. W końcu, czyż nie warto odświeżyć głosu, który dawno już zniknął z pamięci?

Technologia jako ratunek: od digitalizacji po sztuczną inteligencję

Kiedy myślę o ratowaniu zapomnianych oper, nie sposób nie wspomnieć o technologii. Digitalizacja to podstawa – zamiana fizycznych nośników na cyfrowe archiwa, które można łatwo przeszukiwać i udostępniać. W latach 2010-2015 pojawiły się pierwsze platformy, które gromadziły nagrania z różnych instytucji na świecie. Jednak prawdziwy przełom nastąpił, gdy do gry wkroczyła sztuczna inteligencja. Oprogramowania do analizy dźwięku potrafią teraz odzyskać brakujące fragmenty, usunąć szumy i przywrócić jakość, którą dawniej można było osiągnąć jedynie w studiu nagraniowym. To jak chirurgia na dziele muzycznym – precyzyjna, delikatna i pełna pasji.

Warto też wspomnieć o skanowaniu 3D scenografii i kostiumów, co pozwala na odtworzenie wirtualnych wizualizacji, które jeszcze kilka lat temu były nie do pomyślenia. Cały proces wymaga jednak ogromnej wiedzy i cierpliwości. Często trzeba ręcznie odnajdywać fragmenty, które wciąż ukrywają się w zakamarkach cyfrowych archiwów, a potem złożyć je w całość – jak układanie puzzle z setek niekompletnych elementów.

Przykład 1: Odzyskanie głosu z uszkodzonej taśmy – historia, która wzrusza

Podczas jednej z moich wypraw do archiwum w Wiedniu natknąłem się na starą taśmę, która wyglądała na niemal beznadziejnie zniszczoną. Jeden z konserwatorów, Franz, powiedział mi, że od lat próbują ją odczytać, ale bez skutku. Zdecydowaliśmy się użyć najnowszego oprogramowania do rekonstrukcji dźwięku. Efekty przerosły nasze oczekiwania – udało się odzyskać fragment opery, której nikt nie słyszał od ponad siedemdziesięciu lat. Dźwięk był jak duch, pełen emocji, choć zniekształcony i pełen szumów. Używając specjalistycznego oprogramowania, wyczarowaliśmy z niego coś, co przypominało głos z głębi historii. To był moment, kiedy poczułem, że technologia naprawdę ratuje zapomniane arcydzieła od zapomnienia, dając im nową szansę na życie.

Przykład 2: Wirtualna scena – od szkicu do spektaklu

Innym razem, w trakcie współpracy z młodymi artystami z Berlina, wykorzystaliśmy technologię VR do odtworzenia wirtualnej sceny z dawnej opery. Wystarczyło zeskanować zachowane szkice scenografii i kostiumów, a następnie za pomocą specjalnego oprogramowania stworzyć trójwymiarową rekonstrukcję. Miałem okazję stanąć na tej wirtualnej scenie i poczuć się jak w latach 20. lub 30. XX wieku. Taka forma nie tylko przyciąga młodsze pokolenia, ale też otwiera zupełnie nowe możliwości interpretacji i edukacji. To jak podróż w czasie, którą można przeżywać bez wychodzenia z domu – i to za pomocą technologii, która wciąż się rozwija.

Wpływ technologii na branżę operową: nowe możliwości i wyzwania

Od momentu, gdy zacząłem korzystać z tych narzędzi, obserwuję, jak branża operowa się zmienia. Młodzi kompozytorzy mają teraz dostęp do bogatych archiwów, inspirują się historią i tworzą dzieła, które odwołują się do klasyki, ale z nowoczesnym wydźwiękiem. Dla dyrektorów scen operowych to szansa na poszerzenie repertuaru o zapomniane perełki, które dzięki technologii mogą zabrzmieć na nowo. Z drugiej strony, pojawiają się pytania o autentyczność i etykę – czy uzupełnianie partytur za pomocą AI nie narusza pierwotnego charakteru dzieła? To dylemat, z którym musimy się zmierzyć, ale nie można odmawiać technologii roli w ratowaniu naszej muzycznej historii.

Coraz więcej instytucji publicznych i prywatnych inwestuje w cyfrowe archiwa, co sprawia, że dostęp do nich jest łatwiejszy niż kiedykolwiek. To z kolei zwiększa zainteresowanie historią opery i jej bohaterami. Zaczynamy patrzeć na dzieła sprzed wieków jak na żywe organizmy, które mogą odżywać dzięki nowoczesnym narzędziom.

Wnioski? Technologia jako most między przeszłością a przyszłością

Patrząc na te wszystkie projekty, nie mogę oprzeć się wrażeniu, że technologia działa jak most – łączący odległe czasy z teraźniejszością. Oczywiście, nie wszystko da się odtworzyć cyfrowo, a niektóre głosy pozostaną na zawsze w sferze marzeń. Jednak mimo to, odrodzenie zapomnianych oper staje się coraz bardziej realne i dostępne. To fascynująca podróż, podczas której nauka i sztuka splatają się w jedno, a my – słuchacze i badacze – zyskujemy nowe narzędzia do odkrywania skarbów muzyki sprzed wieków.

Tak jak kiedyś archeolodzy odkopali starożytne ruiny, tak my teraz odkopujemy głosy zaginionej muzyki. I choć niektóre fragmenty mogą być uszkodzone, to technologia daje nam szansę na ich odtworzenie. Powinniśmy zatem z większą odwagą sięgać po te narzędzia, bo to one pozwalają nam zbudować most do dawnych światów, a w nich – głosy, które nie powinny zniknąć na zawsze.